Η νέα ευχαρίστηση θα στηθεί με νέους τρόπους ανάγνωσης

Γράφει η ΚΑΤΡΙΝ ΒΕΛΙΣΣΑΡΗ, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Η ημερίδα που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) στη διάρκεια της 7ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης για το ψηφιοποιημένο βιβλίο, αν είναι επανάσταση ή απλώς εξέλιξη, καθησύχασε εν μέρει τον κόσμο του βιβλίου. Ολοι συμφώνησαν ότι
η εξέλιξή της είναι μεν καταιγιστική αλλά μάλλον θα γίνει με αργό ρυθμό. Το αποδεικνύει η παγκόσμια αγορά του βιβλίου. Π.χ., σήμερα τα e-books καταλαμβάνουν στην πίτα της αγοράς μόνο το 3% στις ΗΠΑ, το 0,1% στη
Γαλλία και ακόμη και στην Ιαπωνία, τη βασίλισσα των ηλεκτρονικών manga, η αγορά δεν απογειώνεται. Καμία σχέση με ό,τι έχει συμβεί στη βιομηχανία της μουσικής. Τελικά μάλλον δεν υπάρχει λόγος πανικού!
Σύμφωνα με έρευνες που διενεργήθη καν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, η δυνατή πίστη στο παραδοσιακό βιβλίο οφείλεται στο ότι είμαστε φανατικά δεμένοι με το ίδιο το βιβλίο ως αντικείμενο, κάτι που δεν ισχύει τουλάχιστον προς το παρόν με τα «νέα βιβλία» και τους «νέους τρόπους» ανάγνωσης που μας αφήνουν αρκετά αδιάφορους.
Ομοια αντίδραση «προς την αλλαγή» υπήρξε πριν από πέντε αιώνες στην εποχή του Γουτεμβέργιου με την εφεύ ρεση της τυπογραφίας. Πολλοί άνθρωποι δεν ήθελαν τότε σε αντίθεση με ό,τι θα πίστευε κάποιος να διαβάζουν αυτά τα τυπωμένα βιβλία, καθώς οι πρώτες εκτυπώσεις ήταν ακαλαίσθητες και γεμάτες λάθη σε σύγκριση με τα όμορφα χειρόγραφα κείμενα με τις καταπληκτικές μικρογραφίες της εποχής (το ίδιο συμβαίνει σήμερα με τα ψηφιακά βιβλία, με το επιχείρημα της κουραστικής ανάγνωσης στην κάθετη οθόνη του υπολογιστή και της τρεμά μενης οθόνης των σημερινών e-books που κουράζει τα μάτια). Λίγοι ήταν αυτοί που πρόβλεψαν τότε το λαμπερό μέλλον του τυπωμένου βιβλίου, το βιβλίο που έγινε με το πέρασμα των αιώνων η βάση του πολιτισμού του δυτι κού κόσμου, η σπονδυλική στήλη της εκπαίδευσης μέσω της οποίας μεταδίδονται οι αξίες και διαμορφώνονται οι ταυτότητες των λαών. Με αυτά τα βιβλία μάθαμε την αγάπη για την ανάγνωση. Από αυτά αντλούμε μεγάλη ευχαρίστηση όταν τα διαβάζουμε. Ευχαρίστηση, αυτή είναι η λέξη«κλειδί». Η ευχαρίστηση είναι ένας θε μελιώδης μηχανισμός για την επιβίωσή μας. Είναι η κινητήριος δύναμη πολλών επιλογών μας. Αν δεν εκτιμήσουμε τον ρόλο της, με δυσκολίες θα προτρέξουμε του μέλλοντος του βιβλίου και της ανάγνωσης. Αυτή η ευχαρίστηση για την ανάγνωση κρατάει από την παι δική ηλικία, τότε που διαμορφώνεται η ψυχολογία του καθενός μας, όταν οι γονείς μας και οι δάσκαλοί μας μάς άνοιξαν την όρεξη για διάβασμα. Αφού μάθαμε να διαβάζουμε μέσα από τυπωμένα βιβλία, είναι αυτή η μορφή ανάγνωσης που μας ευχαριστεί. Ολοι οι επιστήμονες το γνωρίζουν: η ευχαρίστηση είναι κατά κάποιον τρόπο επίκτητη. Ποια είναι η ευχαρίστηση ανάγνωσης για τα παιδιά σήμερα; Ζουν σε έναν άλλον κόσμο, πολύ πιο ψηφιακό από τον δικό μας. Τα παιδιά μας δεν θα διαβά ζουν όπως διαβάζουμε εμείς, είναι προφανές. Συνεχίζουν βεβαίως να διαβάζουν τα παραδοσιακά βιβλία αλλά πα ράλληλα διαβάζουν κείμενα μέσω του Διαδικτύου, του e-book, του i-Ρad, του κινητού τους τηλεφώνου κτλ. Τους αρέσει να γεύονται όλα τα διαθέσιμα μέσα ανάγνωσης. Τους αρέσει αυτή η υπερδραστηριότητα που προκαλούν αυτά τα νέα μέσα ανάγνωσης. Τους αρέσει τρομερά ότι μπορούν να επέμβουν στο κείμενο το οποίο διαβάζουν και ότι μπορούν να το τροποποιήσουν.
Οι συμπεριφορές αυτές είναι επανάσταση στον τρόπο ανάγνωσης. Η ανάγνωση γίνεται με πιο γρήγορο ρυθμό, αποσπασματικά και ενδεχομένως πιο επιφανειακά. Η λογοτεχνία δεν είναι πια η μοναδική πρωταγωνίστρια στην ανάπτυξή τους. Οταν οι αγορές ηλεκτρονικού βιβλίου, ήδη αρκετά αποδοτικές για τα εγκυκλοπαιδικά και επιστημονικά βιβλία, θα αρχίσουν να προσφέρουν σε αυτή τη μορφή ένα μυθιστόρημα με τη δυνατότητα ταυτόχρονα ανοίγοντας έναν σύνδεσμο (υπερκείμενο) να ακούσει κάποιος το τραγούδι για το οποίο μιλάει ο συγγραφέας ή να δει τον πίνακα του Πικάσο τον οποίο περιγράφει ή ακόμη και να δει ένα βίντεο με το τοπίο όπου η δράση λαμβάνει χώρα, τότε εμείς, η παλαιά γενιά, θα καταλάβουμε τα παιδιά. Θα καταλάβουμε για τί αυτή η μορφή ανάγνωσης τα ελκύει. Αλλο παράδειγμα: στο εγγύς μέλλον  αν δεν το έχει ήδη κάνει κάποιος ξέ νος εκδότης ένας τουριστικός οδηγός θα επιτρέπει να επεμβαίνουμε στο κείμενο και να το συμπληρώνουμε με τις δικές μας εμπειρίες. Ετσι, με αυτόν τον τρόπο θα μπορεί κάποιος να πα ρεμβαίνει στο κείμενο, να το αλλάζει, να το εμπλουτίζει, προσθέτοντας ολόκληρες παραγράφους, ίσως και ολόκληρα κεφάλαια, αν ο συγγραφέας έχει ξεχάσει ένα μνημείο ή ένα ενδιαφέρον τοπίο.
Το χάσμα των γενεών είναι φανερό. Τα παιδιά γεννήθηκαν με έναν υπολογιστή στην κούνια τους. Δεν έχουν να κάνουν καμία προετοιμασία για την προσαρμογή τους στην ψηφιακή ανάγνωση. Η δική τους ευχαρίστηση έχει χτιστεί με αυτόν τον τρόπο ανάγνωσης. Τα παιδιά θα επιταχύνουν τα πράγματα και θα οικοδομήσουν ένα νέο περιβάλλον ανάγνωσης που θα μοιάζει να μετατρέπεται πιο πολύ σε μια επανάσταση παρά σε μια απλή εξέλιξη. Αυτή η ώρα έρχεται.

(Πηγή: εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ)