Μήπως η κρίση στην Ελλάδα είναι «Made in Greece»;

ΓΡΑΦΕΙ  Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΡ ΦΟΥΣΚΑΣ

Η μεγάλη οικονομική ύφεση, αποτέλεσμα όχι ειδικών περιστάσεων μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου αλλά συσσωρευμένων επιλογών, έγινε ιδιαίτερα αισθητή παγκοσμίως και στην Ευρωζώνη από τα τέλη του 2007 έως τα τέλη του 2009. Αλλά η Ελλάδα, ενώ μέχρι τότε ακολουθούσε τον ευρωπαϊκό δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης, από τον Σεπτέμβριο του 2009 ακολούθησε μια διαφορετική, φθίνουσα πορεία.

Όταν η ανάκαμψη άρχισε να φαίνεται σε επίπεδο ΕΕ, στη χώρα μας, άρχισε μια πτώση δίχως τέλος. Δεν την εξετάζω σε επίπεδο οικονομικών στοιχείων και απόλυτων τιμών, που στην πραγματικότητα
είναι αποτέλεσμα του γενικού οικονομικού κλίματος, αλλά σε επίπεδο επίδρασης στις προσδοκίες και τις εκτιμήσεις καταναλωτών και επιχειρήσεων.

Θεωρώ πως μια αγορά βασίζεται στον τρόπο που οι δύο πλευρές της, η προσφορά και η ζήτηση, όχι μόνο την εκτιμούν αλλά και την αισθάνονται. Ας με συγχωρέσουν οι συνάδελφοι οικονομολόγοι αν κάνω λάθος, αλλά την επίδραση της ψυχολογίας στις αποφάσεις μας την έχουν αποδείξει εκτενώς οι συνάδελφοι που ασχολούνται με την οργανωσιακή ψυχολογία.

Το αποτέλεσμα της ύφεσης στην Ελλάδα είναι πλέον αποτέλεσμα της καταρρακωμένης ψυχολογίας των ελλήνων καταναλωτών και επιχειρηματιών. Αυτό φυσικά θα πει κάποιος ότι είναι αυτονόητο. Τι οδηγεί όμως στην κακή αυτή ψυχολογία; Τα αίτια, πηγάζουν τόσο από την ίδια την αντιμετώπιση του κράτους προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, όσο και από τον τρόπο που μέχρι τώρα οι ίδιοι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις αντιμετώπιζαν το κράτος και τους συμπολίτες τους.

Γενικευμένη κρίση εμπιστοσύνης
Επεκτείνοντας τα παραπάνω, ας δούμε πώς οι κρατικές δράσεις οδήγησαν στο σημερινό επίπεδο του δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Αρχικά, υπήρξε η συνεχής επιβολή οικονομικών μέτρων αβέβαιου αποτελέσματος, με γνώμονα πολλές φορές το μνημόνιο, που μειώνει αισθητά την οικονομική δύναμη των καταναλωτών. Για παράδειγμα, οι συνεχείς αυξήσεις του ΦΠΑ και του ΕΦΚ σε καύσιμα, καπνό και αλκοόλ, όπως και στις τιμές των κρατικά ελεγχόμενων υπηρεσιών (ηλεκτρισμού, ΜΜΜ, διοδίων), και η μείωση μισθών (στο Δημόσιο) και συντάξεων συμπίεσαν την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Αλλά ο κύριος λόγος της μείωσης καταναλωτικής εμπιστοσύνης δεν θεωρώ ότι είναι αυτός.

Οι καταναλωτές ζουν σε ένα κλίμα φόβου και αβεβαιότητας, που πηγάζει από την απουσία ή την ελλιπή επικοινωνία ενός ξεκάθαρου επιχειρησιακού σχεδίου από την κυβέρνηση, η οποία ακολουθεί την τακτική του «βλέποντας και κάνοντας». Οι Έλληνες, ενώ δεν ξέρουν τι θα ακολουθήσει, δεν βλέπουν καμιά βελτίωση απ’ όσα συμβαίνουν «για το καλό τους» (τα δημόσια οικονομικά ήδη βρέθηκαν πάλι «εκτός στόχου» το 1ο τρίμηνο του 2011) ούτε πιστεύουν πλέον τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις ότι δεν έπονται άλλες δυσμενείς αλλαγές στην οικονομική τους κατάσταση.

Όσο συνεπής υπήρξε, όμως, η κυβέρνηση με την άμεση επιβολή της περικοπής των καταναλωτικών εισοδημάτων, τόσο καθυστερεί στη λήψη μέτρων βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και αύξησης της ανταγωνιστικότητας. Έτσι, οι επιχειρηματίες -ειδικά οι μικροί- ζουν το διαρκές άγχος της αβεβαιότητας και της απειλής παραδειγματικών τιμωριών.

Ακόμα και η επιτυχής επιβίωση στις σημερινές οικονομικές συνθήκες μπορεί υπονομευθεί άμεσα από «έκτακτες» οικονομικές εισφορές. Στο προηγούμενο έτος η μη προγραμματισμένη αύξηση του ΦΠΑ και του ΕΦΚ επέφερε μία άνευ προηγουμένου αναστάτωση στον επιχειρηματικό προγραμματισμό. Οι δυσβάστακτες συνεχείς τιμολογιακές φοροεπιβαρύνσεις δεν μπορούσαν να απορροφηθούν από τους καταναλωτές κι οι αυξήσεις σε πρώτες ύλες και μεταφορικά έπληξαν σημαντικά τις ανυποψίαστες επιχειρήσεις.

Πολλές από αυτές, συνεπείς στις υποχρεώσεις τους ως σήμερα, εξωθούνται στη φοροδιαφυγή για να μπορέσουν να ανταποκριθούν σε μελλοντικά μέτρα και διαταραχές της αγοράς. Η αβεβαιότητα αυτή, που παραπέμπει στις εμπειρίες λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, αποτρέπει τους επενδυτές, οδηγεί στη συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας, στη διόγκωση της ανεργίας και στην περαιτέρω υποκατανάλωση.Αναπαραγωγή της αδικίας
Αλλά και οι επιχειρήσεις έχουν μερίδιο ευθύνης. Είναι γνωστό ότι το μοντέλο επιχειρηματικής ανάπτυξης τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξε σε μεγάλο βαθμό κρατικοδίαιτο, βασισμένο στην ωφέλεια πολλών επιχειρηματιών από τις υπερβολές των δημόσιων δαπανών. Έτσι, η διόγκωση του δημοσίου χρέους ως πρόβλημα-προϊόν και της αδιαφανούς συναλλαγής ορισμένων επίορκων λειτουργών του με τέτοιους επιχειρηματίες πρέπει τώρα να αναγνωσθεί και ως πρόβλημα άρνησης των τελευταίων να αλλάξουν νοοτροπία. Διότι, καθόσον εξακολουθούν να προασπίζουν παρασκηνιακά τα «κεκτημένα» τους, διαιωνίζοντας το σύστημα της διαφθοράς, η αγορά δεν αφήνεται να λειτουργήσει σωστά.

Από την άλλη πλευρά, οι προσπάθειες συρρίκνωσης του δημόσιου τομέα δεν οδήγησαν μόνο στη μείωση της αγοραστικής δύναμης των δημοσίων υπαλλήλων, αλλά και της αλλαγής της αντιμετώπισης πολιτών και επιχειρήσεων. Οι επιχειρηματίες αντίστοιχα, απογοητευμένοι συχνά από το κλίμα που επικρατεί, συχνά στρέφονται εναντίον των καταναλωτών, καθώς, για να προφυλαχθούν από επερχόμενες αρνητικές εξελίξεις, αυξάνουν τις τιμές τους ενόσω γενικά η αγοραστική δύναμη πέφτει ή μειώνουν δραματικά την ποιότητά τους.

Είναι προφανές πως η αβεβαιότητα και η αίσθηση κοινωνικής αδικίας σε ολοένα και μεγαλύτερο μέρος καταναλωτών και επιχειρηματιών -κυρίως των μικρομεσαίων- δημιουργεί έλλειψη διάθεσης για προσπάθεια ανάκαμψης και ανάπτυξης.

Ολική αλλαγή κουλτούρας συνύπαρξης
Η λύση, επομένως, πρέπει να ξεκινήσει από την επαναφορά της λογικής και της ηθικής σκέψης και τον σεβασμό στον συμπολίτη μας ανεξαρτήτως της κοινωνικής του προέλευσης. Αυτό κατ’ αρχήν προϋποθέτει μια σταδιακή, αλλά συνεπή επιβολή ενός κυβερνητικού προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης, βασισμένου σε μοντέλα που λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειες τόσο στην οικονομία, όσο και στο οικονομικό κλίμα.

Στο πλαίσιο αυτό, επειδή η αβεβαιότητα κι ο φόβος δημιουργούν μεγαλύτερο πρόβλημα από τα ίδια τα οικονομικά μέτρα, απαιτείται ειλικρινής ενημέρωση των πολιτών και η ενεργοποίησή τους, με δράσεις που ήδη έχουν δείξει προοπτικές, όπως η ανοικτή διακυβέρνηση.

Παράλληλα, πρέπει να γίνει ουσιαστική προσπάθεια για την αλλαγή νοοτροπίας και τρόπου σκέψης. Η νοοτροπία, σύμφωνα με την οποία όταν πλοίο βυθίζεται άρπαξε ό,τι προλαβαίνεις με τη μορφή καταχρήσεων, υπερχρεώσεων, χρηματισμού, αυξήσεων στις τιμές αγαθών και υπηρεσιών, μη πληρωμής των προμηθευτών σου κλπ, πρέπει να δώσει τη θέση της στο σεβασμό προς τον συμπολίτη, εκφρασμένο στην προσφορά λύσεων και αγαθών που του δίνουν αξία. Η αλλαγή αυτή πρέπει να περιλαμβάνει όλους όσοι βρισκόμαστε στο ίδιο πλοίο, από τον απλό πολίτη ως το κράτος και από τα συνδικάτα, μέχρι τον επιχειρηματία.

Ως πανεπιστημιακός θεωρώ πως είναι απαραίτητη τόσο η επιστημονική προσέγγιση σε όλες τις αποφάσεις μας όσο και η υποστήριξη των νέων και της καινοτομίας. Πρέπει να επενδύσουμε σε μοντέλα διοίκησης που δεν αποτελούν επέκταση της προσωπικότητας του επιχειρηματία ή εμπειρικό προϊόν «της πιάτσας», αλλά να χτίσουμε σιγά-σιγά σε έρευνες και στοιχεία που μπορεί να οδηγήσουν σε ανάπτυξη. Να συνδυάσουμε το «επιχειρηματικό δαιμόνιο» με την εξυπνάδα των ελλήνων φοιτητών και επιστημόνων, που στα «κατάλληλα κλίματα» διαπρέπουν. Η χώρα μας έχει καλές προοπτικές αρκεί να αλλάξουμε νοοτροπία και να επιλέξουμε ικανούς ανθρώπους που μπορούν να καθοδηγήσουν και να αναπτύξουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ευημερία, όχι με σπασμωδικές κινήσεις αλλά με επιστημονικότητα και σύνεση.

Η προσέγγιση του άρθρου, δεν έγινε με την ιδιότητα του ειδικού επιστήμονα αλλά του ανθρώπου που, συνεργαζόμενος τόσο με τον δημόσιο όσο και με τον ιδιωτικό τομέα, αντιμετωπίζει τις καθημερινές δυσκολίες και ανησυχεί για τις εξελίξεις στη χώρα του.

Info
Ο Δρ. Κωνσταντίνος Φούσκας διδάσκει στο Τμήμα Διοίκησης Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στη θέση «Καινοτομία για νέα προϊόντα και υπηρεσίες». Έχει πολυετή εμπειρία στην έρευνα και διαχείριση καινοτόμων ευρωπαϊκών και εθνικών έργων και στην παροχή λύσεων αξιοποίησης της τεχνολογίας και διαχείρισης οικονομικών και λογιστικών θεμάτων.